जब जब देश दुख्छ
मरे मरे भन्दै
आफ्नो अस्तित्व गुमाएर
चुपचाप मौन बसि
अश्रुधारा आसु झार्छ
तब म ?
केबल दर्शक बनी हेर्न बिबश छु ।
म आफुले आफैलाई
हानिरहेछु प्रश्नका बाणहरूले-
के यो 'म' मै हँ ?
या कुनै लास ?
जसले कुनै प्रतिक्रिया जनाउदैन
बस् लाचार लडिरहन्छ
आफ्नो उपस्थिति जनाएर
शोकको माहौल बनाइरहन्छ ।
निर्माण प्रकृया: ३+२,३+२,३+३ ( जम्मा १६ अक्षर )
पुरानो याद सम्झना भयो मन रुन्छ बेस्सरी
बुझाए चित्त पोखेर भाव लेखेर यसरी ।
यत्ता म सोच्छु कै गर्छु भनी मनमा कहेर
ए हवा लैजा यी मेरा बोली लौ झट्टै बहेर ॥
ती मेरि आमा झारेर आँसु सदैब रुदि हुन्
तस्बिर यौटा छोडेको थिएँ त्यही पो छुदी हुन् ।
फलाम बने ती मेरा बाबा रातोदिन चलेका
यो दैब पनि निठुरी किन उनैलाई छलेका ॥
सम्झौता हेर जिन्दगी भरी कसरी गरेका
नबोली केही आसुका खोला हासेरै तरेका ।
सम्झौता यौटा गर्नुछ सधै त्रीयुगा तरेर
हिम्मत अझै हारेका छैनन् संघर्ष गरेर ॥
जिउनु यौटा उत्साह हुन्छ यो कस्तो जीवन
काडाका बीच फक्रेछ फुल कम्जोर नभन ।
ती हाड छाला थाकेकी कतै मलाई कुरेर
उज्यालो दिन्छ पग्लेर मैन आफैमा जलेर ॥
भिजेका होलान् नयन तिम्रा आसुले छपक्कै
दु:खमा पनि मुहार तिम्रो बल्या'छ धपक्कै ।
बित्दैछ तिम्रा गरेरै काम चालीस दशक
सक्दिनँ हेर्न रुन्छ यो मन घोच्दछ चसक्क ॥
चाहान्छु यस्तो कविता लेख्न हृदय पग्लिने
सुनेर शब्द त्यो शिर तिम्रो शानले अग्लिने ॥
- निरक्षर
..............
१.
हात्तिको देश
म एउटा कमिलो
जीवन खोज्छु ।
२.
जीवन यात्रा
पुग्नु छ धेरै टाढा
लङ्गडो छु म ।
३.
जुलेली रात
पुर्णिमाको शितल
जल्दै छ मन ।
४.
जीवन कथा
यत्तिकै सक्किने भो
शुरु नभई ।
५.
भत्केको घर
महलका सपना
यो भोको पेट ।
६.
हात्तिको दात
चपाउने एउटा
देखिने अर्को ।
....
हिड्न गाह्रो छ गाह्रो (मन्दाक्रान्त छन्द )
सूत्र - SSS SII III SSI SSI SS
यात्रा कस्तो कठिन छ अहो यो उकालै उकालो
दायाँबायाँ वरिपरि हरे खोच पाखो भिरालो ॥
पन्छाएरै म त गइरहुँ, जिन्दगीको तगारो
सोचेजस्तो सहज छ कहाँ हिड्न गाह्रो छ गाह्रो ॥१॥
लागेँ आजै म पनि अब लौ, लौ नरोके मलाई
भेटौला लौ शिखर तलमा सम्झना दाजुभाइ ॥
गर्छौं गर्छौं भनिभनि कनै जिन्दगी यो सकिन्छ
सुक्यो खोलो जब समयको अर्थ के हो बुझिन्छ ॥२॥
हिड्ने हिड्यो उहीँ बखतमा पाइला त्यो चलाई
आजै मात्रै किन र कसरी बोध भो यो मलाई ॥
धक्का अाँधी सब खपिकनै खोज्न जादैछु चारो
सोचेजस्तो सहज छ कहाँ हिड्न गाह्रो छ गाह्रो ॥३॥
हातै बाधी बसिरहनुले भाग्य बन्दैन हेर
आऊआऊ मसित अहिलै, लौ नहोस है अबेर ॥
आजै थाले अलिअलि त यो हेर बाटो कटिन्छ
प्रेमी जोजो छ परिश्रमको भाग्यले दिन्छ दिन्छ ॥४॥
रित्तै आए पनि जगतमा देबकोटा र मोती
छर्दै गए झिलिमिली अहो, क्या सुनौलो छ ज्योति
हिड्दै जादा पथिक पथमा हुन्छ कस्तो हतारो
सोचेजस्तो सहज छ कहाँ, हिड्न गाह्रो छ गाह्रो ॥५॥
- शंकर निरौला 'निरक्षर'
....................
देश खाइरहेछन्
चोक्टा-चोक्टा लुछेर यो देश खाइरहेछन् ॥
मान्छेकै भेषमा उ: हेर, गिद्दहरू आइरहेछन् ॥
ए हजुर, गिद्दले पनि मासु मात्र खान्छ होइन ?
यहाँ त देशको एक-एक हड्डी चपाइरहेछन् ॥
आखिर के रहेछ रहश्य बुझ्नै सकिनँ मैले
घर जलाएर उनीहरू किन मुस्कुराइरहेछन् ॥
खुसी-हाँसो, उत्साह- उमङ्ग क्षणिक हुन् हाम्रा
दु:ख कष्ट अनि अभावचाहिँ स्थायी रहेछन् ॥
महाशय, हामी पनि अलिअलि बुझ्दै छाैँ- राजनीति
कोको नुन छर्किदै छन्, कोको मलम लगाइरहेछन् ॥
- शंकर निरौला 'निरक्षर'
फत्तेपुर, सप्तरी ।
गजल
टुङ्गिएको छैन अझै खोज जिन्दगिको ॥
कहिले पो सकिन्छ यो सोध जिन्दगीको ॥
कहाँ -कहाँ पुग्नु थियो, बाटोमै अल्झिएँ
जसोतसो पन्छाउँदै छु अवरोध जिन्दगीको ॥
यस्सै ख्याल ठट्टामै बित्यो आधा उमेर मेरो
आखिर किन भएन मलाई बोध जिन्दगिको ॥
लुट्नेहरू यहीँ लुटिरहेछन् जिन्दगीको मजा
मेरै थाप्लो माथि किन बोझ जिन्दगिको ॥
यता छोप्दा उता उदाङ्गो, उता छोप्दा यता
मिलाउनै जानिनँ मैले पोज जिन्दगीको ॥
- शंकर निरौला 'निरक्षर'
काठमाडौं ।
- niraulanirakshar@gmail.com
गजल
कहाँ हात्ती कहाँ कमिलो ताकत फरक छ ॥
झन् तिनको बिचारमा ठूलो मत फरक छ ॥
तिमी पाठशाला धाउँछौ, म कन्टेनर खोतल्छु
जरूर साथी, तिम्रो अनि मेरो बिगत फरक छ ॥
हजुरको दस्तखत पैसा हुन्छ, उसको किन हुँदैन ?
उसलाई लाग्छ- त्यहाँ कि मसी कि कागत फरक छ ॥
मलाई मेरी आमा र उ त्यो.. जुन उस्तै उस्तै लाग्छ
तर आमा मुस्कुराउदै भन्नुहुन्छ- धत् फरक छ ॥
- हरिशचन्द्र दाहाल 'पृथक'
- शंकर निरौला 'निरक्षर' ।
गजल
यसरी हाँसी-हाँसी जस्तोसुकै अभाव झेलिन्छ ॥
अन्तिम चोटि स्वाभिमानको टकराव झेलिन्छ ॥
बरू भोकभोकै मर्न तैयार, तर शिर उठाएरै मर्ने हो
परिस्थिती अहिले भन्दा झन् झन् खराब झेलिन्छ ॥
कस्ता-कस्तालाई थाङ्नामा सुताएको इतिहास छ
यी मित्र भनाउँदा हाम्रै शत्रुहरूको दबाब झेलिन्छ ॥
आफ्नै लगाैँटी फुस्क्याएर अरूलाई 'कुरिकुरी' भन्ने
ठ्याक्कै केटाकेटी झैँ तिम्रो यस्तो स्वभाव झेलिन्छ ॥
औंला दिँदा डँढेल्नाे निल्ने, यो कस्तो नीति हो तिम्रो ?
के सोच्यौ- सधैंसधैं तिम्रै हुकुमी सुझाब झेलिन्छ ॥
- शंकर निरौला 'निरक्षर'
२०७२-६-३
(नेपालको सम्बिधान २०७२ घोसणा र लागू भएको दिन)
- अब देशमा के हुने हो, यत्तिकै भन्न सकिने बाताबरण देखिरहेको छुइन -मैले । एकातिर सम्बिधान बनेको खुसियालीमा 'दिपावली' मनाउन लाई उर्दि जारी गरिएको छ , र धेरैले 'दिपावली' मनाई रहेका पनि छन । भने अर्कातिर तराईमा दिनहु जसो २/४ जना मरिरहेका छन । आफ्नो हक अधिकारको लडाइँ भनिएको तराई को आन्दोलनमा आजका मितिसम्म आउदा ४० जनाले सहादत प्राप्त गरिसके । सो आन्दोलनल्मा घाइते के कति भए सो को यकिन बिबरण छैन । स्मरण रहोस तराईमा मा जारी आन्दोलन बिगत ४० दिनदेखी चलिरहेछ ।
जन जीवन स्तब्द छ, ढप्प छ ।
गजल
यसरी निराहार व्रत बस्न, कसले सिकायो ॥
यस्ता-यस्ता झमेलामा फस्न, कसले सिकायो ॥
तिमी त सोह्र शृङ्गार बिनै यस्ती राम्री देखिन्छ्यौ
ब्यर्थै यी लाली पाउडर घस्न, कसले सिकायो ॥
अप्सरा नै हुनुपर्छ- तिमी, उ... त्यो माथि स्वर्गको
प्रिया, तिमिलाई धरतिमा खस्न, कसले सिकायो ॥
न झ्याल चाहिने न ढोका, यो कस्तो कला हो तिम्रो ?
लौ भन यसरी दिलभित्र पस्न, कसले सिकायो ॥
तिमीलाई सोध्दा-सोध्दै, आफैलाई यसरी सोध्न पुगेछु-
मलाई चैँ प्रश्नै प्रश्नले अरुलाई डस्न, कसले सिकायो ॥
- शंकर निरौला 'निरक्षर'
गजल
देशलाई भत्काएर अचेल, ऊ घर बनाउँदै छ ॥
यसरी ऊ कोमल मुटुलाई पत्थर बनाउँदै छ ॥
यो कस्तो रवैया हो उसको ? बुझ्नै सकिनँ मैले
आफै प्रश्न बनाउँदै छ, आफै उतर बनाउँदै छ ॥
मर्नु त छदैछ एकदिन भन्ने पाठ सिकाउनै हो कि ?
बन्दुक देखाएर कसैकसैलाई निडर बनाउँदै छ ॥
अरे यार, जग मजबुत भए मात्रै घर मजबुत हुन्छ
यत्ति बुझेर पनि किन त्यही जग धरमर बनाउँदै छ ॥
आखिर तिम्रो उदेश्य के हो ? यहि सोध्नु छ ऊसँग
जसले यति हराभरा जङ्गललाई बगर बनाउँदै छ ॥
केही मुक्तकहरू:
#१. देश-भक्तीको एउटा पाठ पढाएर आउँदा
बलीदानीको जङ्गे पिल्लर ठड्याएर आउँदा
मलाई यि मान्छेहरुले लखेटे- मुर्कुटा भन्दै
देशका निम्ती मैले शिर चढाएर आउँदा ॥
#२. चोक्टा -चोक्टा लुछेर यो देश खाइरहेछन्
मान्छेकै भेषमा उ..हेर न गिद्दहरु आइरहेछन्
यहाँ तिनै मान्छेहरु शाकाहारी घोषित भए, आमा
जो-जसले हजारौं लाखौंं जिन्दगी चपाइरहेछन् ॥
#३. "म गर्छु गर्छु, गरेरै छाड्छु" भन्ने यस्तो दम चाहिन्छ
मान्छेलाई 'मान्छे' बन्न यत्ती आँट कमसेकम चाहिन्छ
तिमी जस्तै लाखौँ मनहरू यस्तरी धुम्म बाँचिरहेछन्
मानौँ तिनिहरूलाई त मुस्कुराउन पनि रकम चाहिन्छ ॥
#४. कहिले उकालो चढिन्छ, कहिले ओरालो झरिन्छ
जिन्दगी हो- यो, जिन्दगीमा सङ्घर्ष निरन्तर गरिन्छ
हेर्दै जाऊ- लक्ष्य हासिल हुन्छ हुन्छ, हुने नै छ एकदिन
यी ठक्करहरू कुनै बिष होइनन् जुन खाएपछि मरिन्छ ॥
- शंकर निरौला 'निरक्षर'
के हो जिन्दगी रातलाई सोध्दै नसोध ॥
सुकिसकेको आँतलाई सोध्दै नसोध ॥
भेट्नेछौ अर्थ बिस्वासमा तिमीले
पापी त्यो घातलाई सोध्दै नसोध ॥
सोध बरू फुललाई फुल्नुको मजा के ?
ईर्श्या गर्ने पातलाई सोध्दै नसोध ॥
अचार अनि तरकारीलाई थाहा हुन्छ -स्वाद
बेस्वादिलो भातलाई सोध्दै नसोध ॥
के हो जिन्दगी रातलाई सोध्दै नसोध ॥
सुकिसकेको आँतलाई सोध्दै नसोध
गजल- ३२०
देशलाई यस्तो गरि भड्खालोमा घचेटी रहेछन् ॥
आमा, यहाँ दाजुहरूले नै भाइलाई लखेटी रहेछन् ॥
नेता भन्नू अभिभावक हुन्, मैले यहि मात्रै बुझी रहे
तर आज थाहा भो-ति अभिभावक केटाकेटी रहेछन् ॥
अब के आधारमा दाबी गर्ने, बुद्ध नेपालकै हुन् भनी ?
जब नेपालीहरूले नै नेपालिहरूको घाँटी रेटी रहेछन् ॥
महाशयहरूले जाती, धर्म-सम्प्रदाय, वर्णलाई समेट्लान
तर मेरो प्रश्न छ- के यो देशको माटोलाई समेटी रहेछन् ॥
दोश ती आँखाको हुँदै होइन, तिम्रै हेराईको हुनुपर्छ
जसले झलमल्ल उज्यालोमा पनि अँध्यारो भेटीरहेछन् ॥
शकर निरौला 'निरक्षर '
फत्तेपुर, सप्तरी ।
देशलाई यस्तो गरि भड्खालोमा घचेटि रहे छन् ॥
आमा, यहाँ दाजुहरुले नै भाइलाइ लखेटी रहेछन् ॥
नेता भन्नू अभिभावक हुन्, मैले यहि बुझी रहे
आज थाहा भो ति अभिभावक केटाकेटी रहेछन् ॥
ए गाइने दाइ, के अर्थ छ तिमिले सारङ्गी रेट्नुको ?
जब मान्छेहरुले नै मान्छेको घाँटी रेटि रहेछन् ॥
महाशयहरूले जातजाती धर्म सम्प्रदाय वर्णलाई समेटे
तर मेरो प्रश्न छ - के यो देशको माटोलाई समेटी रहेछन् ॥
शंकर निरौला 'निरक्षर '
फत्तेपुर, सप्तरी ।
अर्को तर्फ थुप्रै बिदेशी मुलुकबाट उद्दार टोली आए पनि ति आगन्तुक उद्दार टोलीहरूको कुशल निर्देशन गर्नमा पनि चुकेके छ- सरकार । जसले गर्दा ति उद्दार टोलीले अपरिचित मुलुकमा आ आफ्नै पाराले काम गर्नु पर्ने भयो । तिनलाई पनि असहज भो -काम गर्न । यस्तो अब्यबस्थित र खुकुलो निति अख्तियार गरिएकै कारण उद्दारको हवाला दिदै आएको यौटा समुहका हेलिकप्टरहरू भने चिनको सिमाना -सीमाना शैर गरेको खबर सुनियो । 'उद्दार' कम 'गद्दार' ज्यादा गर्दै आफ्नो (कु) नियत देखाउन पनि पछि परेन -त्यो ।
