संबिधान : पुज्नेहरू र जलाउनेहरू

यति बेला यो देशको स्थिति बडो अन्योलपूर्ण छ । बर्षौदेखिको नेपालीको सपना भनिएको संबिधान नेपालीको हातहातमा त छ तर बिडम्बना, एकातर्फ त्यौ संबिधानको किताबलाई पुजा गरिरहेका जनता छन । अक्षता छर्किरहेको जनता छन भने अर्कातर्फ संबिधानको त्यहि किताबलाई जलाएर आन्दोलन गर्ने/गराउने, आन्दोलन चर्काउदै लाने जमात छ । यसरी सरसर्ति हेर्दा समग्र देश अहिले दुई ध्रुबमा बिभाजित देखिन्छ । यि दुई ध्रुब मध्ये कुन चै ध्रुबको पल्ला भारी छ ? त्यो हेर्नु छ । नेपालको साँध सीमाना भित्रको यो बिबादमा भारतले किन र केका लागि लाज पचाएरै हस्त्क्षेप ग-यो, गर्दैछ ? केछ उसको स्वार्थ ?

मधेसी दलहरू संबिधानसभाबाट बाहिरिनु, तराईको आन्दोलन अक्रामक बन्दै जानु अनि भारतले मधेसी नेताहरूलाई धाप दिनु, मधेसी आन्दोलनलाई सहयोग पु-याउन अघोषित नाकाबन्दी गर्नु र बाबुरामले एक्कासी पार्टी परित्याग गरि मधेसी नेताहरुसँग मिल्न जानु यि सबका सब घट्ना स्व-स्फुर्त रुपमा या भनौँ स्वाभाबिक रुपमा भएका हुन/भइरहेका छन या यि सबै सबै घटना नियोजीत थिए /छन ? हामी आम नागरिकले बुझीसकेको हुनुपर्छ । यदि बुझि सकिएको छैन भने समयले बिस्तारै बुझाउँदै लानेछ । त्यो हामी सबैले हेर्दै गइनेछ -भबिश्यमा ।

    यो त भो भबिश्यका कुरा । हेर्दै/ देखिदै जाने कुरा । तर आज हामीसँग बर्तमान छ । बर्तमानका समस्या छन । यी समस्या निम्तनुमा आन्दोलनकारी या राज्य पक्ष कुनै एक पक्ष मात्रै जीम्मेवार देखिदैन । दुबैका गल्तीहरू छन, देखिन्छन ।

पहिलो चोटि आफ्नै बलबुतामा बिदेशी मुलुकको हस्तक्षेप बिना गरिएको भनिने सोह्र बुदे समझदारी(जसले संबिधानको आधार तैयार गरायो) बाट मधेसी दल चिढिएकै हुन । उनीहरूको माग र चासोलाई हाम्रा 'अमधेसबादी' दलका नेताहरूले त्यति रुचि देखाएनन् । मधेसी दलको नाममा यौटै मात्रै दल मधेसी जनअधिकार फोरम (लोकतान्त्रीक) का बिजयकुमार गच्छदार संबिधान सभामा आफ्नो कुरा राख्न अन्तिम समय सम्मै दौडधुप गरिरहे । तर संबिधान घोषणा हुने मिति नजिकिदै गर्दा समेत कसैले 'बाल' नदिएका कारण रुँदै उनि पनि संबिनासभाबाट बाहिरिए । गच्छदार बाहिरिनुलाई हाम्रा 'अमधेसबादी' दलहरूले केबल संख्यात्मक दृष्टीले मात्रै हेर्ने/बुझ्ने भुल गरे । जसले तराइ मधेसमा ठुलै मनोबैज्ञानिक प्रभाब पा-यो । सोझो नजरबाट हेर्दा संबिधान घोसणा भैरहदा यौटा पनि मधेसबादी दलले संबिधानमा हस्ताक्षर नगरेको देखियो । यसले मधेसका मुद्दा केके हुन /छन ? भन्ने कुरा हैन बरू मधेसी र 'अमधेसी' बीचको टकराबको लडाई जस्तो बनाइदियो । संबिधान घोषणा गरि दिपावली मनाउदै अहिले बनाईएको संबिधान 'बिश्वकै उत्कृष्ठ' भएको दाबी गर्ने हाम्रा नेता महोदयहरूलाई केकति कारणले यो उत्कृष्ठ छ भनी तराई मधेसमा गएर त्याहाका नागरिकलाई संझाऊनु बुझाउनु पर्छ भन्ने सद्बुद्धि पलाएन ।

जसले गर्दा मधेसबादी नेताले जे जसो भन्छन त्यसै त्यसै पत्याउदै बुझ्दै गए -सर्बसाधारण मधेसबासीले ।
" यो संबिधानले मधेसीलाई नागरिकत्ता नै नदिने, मधेसको जमीन खोसेर पहाडेलाई बाड्ने, नेपाल र ईन्डिया बिच भीसा प्रणाली लागु हुने, राज्यका कुनै पनि तहमा मधेसीलाई सिट नदिइने ब्यबस्था गरेको छ" भन्ने जस्ता अत्यन्तै भ्रामक सन्देश प्रचार गरी मधेसी जनतालाइ उत्तेजीत पारिएको खबर छताछुल्ल भएकै छन -अखबार पत्रपत्रिकामा । यो भ्रमलाई चिर्न हाम्रा 'अमधेसबादी' दलका प्रतिनिधिहरू मधेस जानु पर्थ्यो कि पदैनर्थ्यो ? यश तर्फ कसैको ध्यान गएन । मधेसी जनतालाई बेलैमा गएर संबिधानमा उल्लेखित सत्य-तथ्य बताउन/बुझाउन सकिएको भए आन्दोलन यति अक्रामक हुदै जादैन थियो सायद । सत्य-तथ्य थाहा लागेपछि आन्दोलनमा जन-समर्थन घट्दै जान्थ्यो र अन्तत: मधेसी नेताहरु आफै आन्दोलनको 'सेफ ल्याण्डीङ' का लागि अघि सर्थे । बार्तामा बस्नकै लागि पूर्व-शर्त राख्ने आँट सायदै आउँथ्यो । तर दुर्भाग्य त्यस्तो भै दिएन । भ्रामक सुचना कै भरमा जनसमर्थन बटुल्दै गए पछी आन्दोलन 'आन्दोलन' हुँदै/बन्दै गयो । अनि सुनियोजित या स्वाभाविक भनौँ ( भारत सोह्र बुदे सम्झौता भए देखि नै रुष्ट थियो)  सुरक्षाको कारण देखाउदै भारतलाई नाकाबन्दी गर्न गतिलो निँहु भयो ।

यसरी घरेलु मुद्दा छिमेकीको घरमा पुग्यो । घरको झगडा छिमेकमा पुग्यो । संबिधान बन्नु बनाउनु नेपाल र नेपालीको कुरा थियो । तर यो बिषय तन्किदै जाँदा 'मधेसी' र 'अमधेसी'को कुरा उठ्यो । र अब झन तन्किदै/तन्काउँदै यस बिषयमा भारत पनि लाज पचाएरै खुलेआम घुस्यो/घुसाइयो । अनि अन्तत: नेपालको संबिधान मधेसी, अमधेसी र भारत गरि तीन पक्षको साझा साझेदारीको बिषय बन्न पुग्यो । बनाईयो । यहाँ यो संदर्भमा पंतिकारका तर्फबाट ति तिनै पक्षलाई दुइचार प्रश्न छ ।

सर्बप्रथम मधेसी नेतालाई प्रश्न -
-जनताका नब्बे प्रतिशत जनप्रतिनिधिले समर्थन गरी हस्ताक्षर गरेको संबिधान प्रजातान्त्रिक मुल्यमान्यतालाई मान्छौँ भन्दै राजनिति गर्ने महाशयहरूले स्विकार गर्नुपर्छ कि पर्दैन ?फगत गोटिहरूको खेल भन्दै नब्बे प्रतिशत जनप्रतिनिधीको निर्णयलाई लत्याउन कून नैतिकताले दियो ?

-तपाइहरूको मधेस आन्दोलनमा सहभागि कतिले संबिधान पढेका छन ? कि तपैहरू स्वयमले पढ्नु भएको छैन संबिधानमा केके छ भन्ने कूरो ? फेरी किन जनतालाई भ्रामक खबर सम्प्रेषित गरेर बलीको बोको बनाइदैछ ?
- तपैको आन्दोलन हुँदै गर्दा ठ्याकै तपाइहरूकै मागलाई ईङ्गीत गर्दै भारतले यो यो कुरा संबिधानमा संसोधन गरिनु पर्छ भनी बिज्ञप्ती जारी ग-यो । अब यो पंतिकारलाई स्पष्ट बताइ दिनुस कि मधेस आन्दोलनमा उठाईएको माग तपैहरुकै माग हो या भारतकै माग लागि यो सब नौटङकी गरिएको हो ?
- तपाईहरूले मधेस आन्दोलनका क्रममा मर्नेलाइ पचास लाख दिने घोषणा कति सजिलै गर्नुभयो ।यसो भनेर यौटा मधेषिको ज्यानको मुल्य पचास लाख छ भन्न खोजिएको हो या के हो ?

सँगसँगै केहि प्रश्न छन- 'अमधेसी' नेताहरुलाई पनि -
-संबिधान पारित गर्दा दुई तिहाई बहुमत पुगेकै हो । यसमा कसैको दुई मत छैन, हुदैन । तर मधेसी जन अधिकार फोरमका अध्यक्ष गच्छदारले त्यत्रो दौडधुप गरेर अनुनय बिनय गर्दा पनि पनि किन दुइ शब्द संबिधानमा थप्न त्यत्रो गाह्रो भएको ?
- के टुडिखेलमा राष्ट्रबादका नारा उराल्दैमा राष्ट्रबादी भइने हो ? राष्ट्रका नागरिकका असन्तुष्टीलाई कम गर्न लागी पनुपर्थ्यो कि पर्दैनथ्यो ?
- संबिधान निर्माणको प्रकृयालाई एक हप्ता रोक्नुस भन्ने आन्दोलनकारीको मागलाई स्विकार्दा के कुनै आकाश खस्थ्यो र ? पदकै लागी हतारो भएको भए पनि एक हप्ता ढिलो चाडो हुँदा त्यो पद नपाईने त थिएन होला ।
-तराईको आन्दोलन भएको 40/45 दिन भयो । तर तपाइहरूको आँखा आज काठमाडौँमा ईन्धन अभाब भएपछि मात्रै किन खुल्दैछ ? -भारतले नाकाबन्दी गरे चिनसँग ब्यापार थालिन्छ भन्दै उफ्रिने महाशयलाई स्मरण छ कि छैन भुकम्प पछि चिनसँगको हाम्रो नाका केरूङ र तातोपानीको बाटो बन्द छ भन्ने कुरा ? -पेट्रोलियम पदार्थ नदिए साइकल चढ्ने भाषण त दिईयो तर के साइकल चै नेपालमा बन्छ बनेको छ, बन्छ ?

अब भारतलाई पनि दुईचार प्रश्न-
-बिश्वमै सबैभन्दा ठूलो प्रजातान्त्रीक भनाउँदो मुलुकले छिमेकका नब्बे प्रतिशत जनप्रतिनिधिले बनाएको उनीहरूको संबिधानमा किन असन्तोष देखाइयो ?
-भारत आफैमा बेलायती उपनिबेश मुलुक भएको हुँदा आत्म स्वाभिमान भनेको के हो ? र त्यसको केकत्ति महत्व हुन्छ भन्ने कुरा हामीले सिकाइरहनु पर्छ ?
- आजको जमानामा भुपरिबेष्ठित राष्ट्रलाई अधिकारकै रूपमा प्राप्त हुने पारवहन सुबिधामा किन रोक लगाइदैछ ? यसले अन्तराष्ट्रिय जगतमा भारतको कस्तो छबि बन्ला ? त्यस तर्फ सोचिएको छ कि छैन ? सोच्नु पर्छ कि पर्दैन ?

-मोदिको छिमेकलाइ लिएर सँगसँगै अगि बढ्ने निति जो भनिएको थियो के त्यो निति यस्तै ब्यबहारले सार्थक होला ?
-भारत आफु संयुत्त राष्ट्र संघको सुरक्षा परिषदको स्थायी सदस्य हुन 'लबीङ' गरिरहेको छ । यस्तो नेपालप्रतिको हस्तक्षेपकारी भुमिकाले त्यो संभावना बढाउला कि घटाउला ?

खोज्दै र खोतल्दै जादा यस्ता प्रश्नहरू धेरै छन । तर यहाँ त दुईचार वटासम्म राखिएको मात्र हो । तसर्थ यो नेपालको संबिधान लेखन र घोषणामा को कसले केकति भुमिका खेले ? खेल्न खोज्दै छन् ? त्यस्ता कार्य ब्यबहार केकति जायज/ नाजायज थिए, छन् ? ईतिहासले भोली खोज्नेछ ।

हाल नाकाबन्धिका कारण जनजिबन अस्त ब्यस्त बनेको छ । दैनिक  समस्या हरू अझ जटिल बन्दै गैरहेका छन । कुनै पनि कुराको सबल र दुर्बल दुबै पक्ष हुन्छ भन्ने भनाइ छ । सम्बिधान नै नबन्ला कि भन्ने आम आशन्का का बिच रातरात बनेको यो सम्बिधान र सम्बिधानको घोषण पछि देखिएको यो अस्त ब्यस्तता, अन्यौल्पुर्ण बातबरणका बिच नेपालि जनमा रास्ट्रीयताको भावना प्रगाढ बनेको छ । सङ्सङै भारतसङ्ग सम्बन्धित धेरै मुद्दा सतहमा आएको छ । सर्बसाधारणलाई अवगत भएको छ । यो राम्रै मान्नु पर्ने हुन्छ ।

अहिले सम्म न भारतिय पक्ष र मधेसबादी दल झुक्ने छाटकाटमा छन न त सत्त पक्ष नै ।
बर्तमानमा हामी सामान्य नागरिकले अब हेर्दै जानुछ-
  यश पटक देशको यो समस्या के कसरी हल गरिन्छ ?
सम्बिधान जलाउनेहरू झुक्छन या सम्बिधान पुज्नेहरू झुक्छन ?

- शंकर निरौला 'निरक्षर'
फत्तेपुर, सप्तरी ।
niraulanirakshar@gmail.com

सम्पर्क नम्बर:  9843584348

                          गजल

यसरी हाँसी-हाँसी जस्तोसुकै अभाव झेलिन्छ ॥
अन्तिम चोटि स्वाभिमानको टकराव झेलिन्छ ॥

बरू भोकभोकै मर्न तैयार, तर शिर उठाएरै मर्ने हो
परिस्थिती अहिले भन्दा झन् झन् खराब झेलिन्छ ॥

कस्ता-कस्तालाई थाङ्नामा सुताएको इतिहास छ 
यी मित्र भनाउँदा हाम्रै शत्रुहरूको दबाब झेलिन्छ ॥

आफ्नै लगाैँटी फुस्क्याएर अरूलाई 'कुरिकुरी' भन्ने 
ठ्याक्कै केटाकेटी झैँ तिम्रो यस्तो स्वभाव झेलिन्छ ॥

औंला दिँदा डँढेल्नाे निल्ने, यो कस्तो नीति हो तिम्रो ?
के सोच्यौ- सधैंसधैं तिम्रै हुकुमी सुझाब झेलिन्छ ॥

- शंकर निरौला 'निरक्षर'