अरे नाममे क्या लगा रखा हे ?

मलाइ थुप्रै महानुभावहरुले सोधिरहनुहुन्छ- 

- तिमिले आफ्नो नाम "निरक्षर" किन राखेको ? 

- तपैले किन ........................ राख्नुभो ?
- तेरो नाम किन ........................... राख्छस ?
 - पढाइ पनि ठिकै छ, फेरी यस्तो नाम राख्नुको के अर्थ ?

धेरैले सोधे ।
तँले सोध्यो ।
 तिमीले सोध्यौ ।
तपाईले सोध्नु भो।
र हजुरले पनि सोधिबक्सनु भो।
  यी त भए सोधिने कुरा । प्रश्न गरिने कुरा ।

त्यसपछि मेरो जवाफ के हुन्छ त ? यो भन्नु भन्दा पैला यौटा छोटो कथा सुनाई हालुँ है !!          

                                            ..................

कुनै गाउँमा यौटा टुहुरो केटो थियो, जसको नाम ' ठ्याके ' रहेछ। खासमा उसको नाम के थियो ? त्यो उसैका आमाबुवालाई मात्रै थाहा थियो। तर ऊ सानै छदा उसका आमाबुबा बिते। ऊ जिबिको पार्जनका लागि गाउँका मुखियाको गोठालो भएर रहन थाल्यो। त्यो केटो जतिबेलै डण्डी-बीयो खेलिरहने भएकाले पछि यत्तिकै त्यो केटोको नाम "ठ्याके"  रहन गयो। ठ्याक्के समय बित्दै जादा हुर्किदै गयो। र सत्र अठार बर्षको भो।

यसैक्रममा एक दिन  गोठालो गएका बेला घोरिएर बिचार गरेछ।
"मान्छेका कति राम्रा- राम्रा नाम हुन्छन्, कमल ,बिमल, राम, सीता ,भिम मोहन। आहा ! सुन्दा मात्रै पनि आनन्द लाग्छ। तर आफ्नो नाम चै 'ठ्याके' छ। छि ! कति नराम्रो छ -यो ठ्याके भन्ने नाम। अर्थ न बर्थको !! सुन्दै रिस उठेर आउँछ।

यो त हुँदै भएन। अब म यति लक्का जवान भैसके। यति बलवान् भैसके। मान्छे पनि राम्रै छु तर नाम चै ठ्याके ? यो त सुहाउँदो भएन। हुँदै भएन।"

ठ्याकेलाई यो बिचारले बारम्बार ठुङिरह्यो। र एकदिन "म नाम फेर्छु, फेर्छु" भन्ने निस्कर्समा पुग्यो-ठ्याके। 

"नाम फेर्न त फेर्ने तर नयाँ नाम के राख्ने ?" यो प्रश्नले फेरि उसलाई ठुङन थाल्यो। तब उसले आफ्नो दिमाग र मनमा आएका, उसले जानेका/सुनेका सबै नाम एक-एक गुनगुनाउन थाल्यो।

-कमल । ..... ? कमल ?  हैन हैन  यो के राम्रो छ र अर्को नाम राख्छु।
 राम। .... राम ? ....... ह्या अर्को राख्छु।
हरी ? ........................ हे अर्को राख्छु।

आखिर ऐलेसम्म सुनिआएका बरतिर -परतिरका सबैको नाम ऊस्लाई ठिक लागेन । चित्त बुझेन। र एक दिन त हिड्यो, वल्लो गाउँ, पल्लो गाउँ - गतिलो नाम खोज्न भनेर।

हिँड्दै जाँदा बाटामा दुईटी आइमाई धान झार्नका लागि खलो तयार गर्दै रहेछिन् । ठ्याकेलाई लाग्यो -यीनीहरुको नाम सोधि हालुँ कत्तै चित्त बुझ्दो नाम पो छ की ?
उसले सोध्यो - "दिदी तपैहरुको नाम के हो ?"

उताबाट जवाफ आयो- "सरस्वती"

 अर्की दिदिलाई सोध्यो - अनि तपाईंको ?

उताबाट जवाफ आयो- लक्ष्मी।

 "अनि तपैहरू त पढेलेखेका सम्पन्न हुनुहुन्छ होला हैन ?" नामका आधारमा अनुमान लगायो- ठ्याकेले ।
यौटी दिदिले जवाफ फर्काइन् -

" के पढेलेखेको हुनु बाबु , छाक टार्न यी यसरी अर्काको काम गर्नु परेको छ ।"

ठ्याके अझै अगाडि बढ्दै गयो गतिलो नाम भेटिने आसमा। बाटोमा यौटा भिखारी भिख माग्दै ठ्याकेको खुट्टा समाउदै रुदै भन्न थाल्यो-

-हजुर दुई दिन भो खा'को छैन। तपाईंलाई धर्म हुनेछ- दुई चार रूपैया दिनुस् न।
चानचुन पैसा भिखारीको हातमा दिदै ठ्याकेले सोध्यो- 

" दाई तपैको नाम चै के हो नी ?"
 भिखारी मुस्कुराउदै भन्यो- धनपति शर्मा ।

हाँस उठ्यो ठ्याकेलाई। "जो यसरी भिख माग्दै हिंड्छ, उसैको चै नाम धनपती शर्मा ?" 

 अझै पर जाँदै गर्दा मलामीहरू लास लिएर घाटतिर जादै रैछन्। यौटा मलामीलाई यसो कोट्याएर उसले सोध्यो-

- दाजु तपाईंको नाम के हो ?

- "बलवान सिंह थापा"

मान्छे हेर्दा बलवान् सिंह थापा अलि बेस्सरी हावा चल्यो भने उडाउला कि भन्ने खालको थियो। मनमनै हास्दै ठ्याकेले फेरि सोध्यो-

- दाई यो मर्ने मान्छेको नाम के हो ?
 बलवान् सिंह थापाले भन्यो -अजम्बरी प्रसाद उपाध्याय  ।

अब ठ्याके गहिरो सोचमा डुब्यो। अर्थपुर्ण र गतिलो नाम खोज्न हिडेको मान्छे, अब नामको कुनै अर्थ नरहेको निष्कर्शमा पुग्यो। 

अनि के ?

अनि राम्रो नाम खोज्ने अभियानलाई उसले त्यहीँ विश्राम दियो। त्यसपछि बडो प्रफुल्लित हुँदै आफ्नो नाम ठ्याके भएकोमा खुसी मनाउदै फटाफट घर फर्कीयो । फर्किदा बाटोमा ऊ सँगै यौटा आवाज पनि फर्किदै थियो । आकाशबाणी भएको थियो या ऊ आफैले गाउदै थियो ?थाहा भएन। 

तर आवाज ऊ सँगै गुञ्जीदै थियो यसरी -

सरस्वती लक्ष्मी खलो बढारे, धनपतिले मागे भिख ।
अजम्बरी त मरिगयो भने, मेरो नाम ठ्याके नै ठिक ॥

                               ..................     

मान्छेहरू सोध्छन् मलाई
- किन "निरक्षर" नाम राखेको ? म फुर्सदमा छु र प्रश्न सोध्ने पनि फुर्सदमा छ भने माथिको कथा सुनाइदिन्छु ।
 बेफुर्सदमा भएका बेला -
"अरे यार नाममे क्या लगा रखा है ?" भनेर 'साईड' लाग्छु।
सामाजिक सन्जाल फेसबुक र क्याम्पसमा पनि निरक्षर नै भनेर चिन्छन् मलाई। मेरा लगभग साठ्ठी प्रतिशतभन्दा साथिले सोधेका छन्। सबैलाई त्यो कथा सुनाउन भ्याइएको छैन ।

कक्षा बाह्रमा राखेको हूँ निरक्षर नाम -मैले। म त्यतिबेला कक्षामा प्रायः राम्रो बिद्यार्थीमा गनिन्थेँ। प्रतियोगिता लगायतमा पनि पैलो, दोस्रो या तेस्रो कै न कै स्थान पक्का हून्थ्यो- मेरो। सबैले चिन्न थालेपछि, सबैले भाऊ दिन थालेपछि मान्छेमा अहङ्कार जन्मदो रैछ। अनि आफु "जान्ने हुँ, राम्रो हुँ" भन्ने सोचिदो रैछ अन्तर्यमा त्यस्तो नभए पनि।
 त्यसताका त्यस्तो अभिलक्षण ममा पनि देखिन थालेको अनुभब गरेँ-मैले। यद्यपि मैले अहङ्कारलाई दबाउने प्रयत्न गरेकै थिएँ। त्यस बेला म रजनिश ओशोको दरो 'फ्यान' थिएँ। जिबनको 
त्यसपछि राखेको हुँ निरक्षर भनेर जसको अर्थ हून्छ
-अनपढ
-गँवार
- लाटो
-कै नजान्ने
-नराम्रो ।
निरक्षर भएपछि ममा भएको अहंकार अलिकति सही मरेको छ । हरेकमा अहङ्कार हुन्छ हुन्छ । यहाँ सम्म कि ऐले खाएँ भरे के खाने भन्ने भिखारीमा समेत ।


म निरक्षर छु । नराम्रो छु लाटो छु नजान्ने छु गँवार छु तर मैलै लाटोबाट बाठो हुनैपर्छ ।
नजान्नेबाट जान्ने हुनैपर्छ ।
नराम्रोबाट राम्रो बन्नै पर्छ ।
 गँवारबाट नगँवार हुनैपर्छ मैले ।
त्यसकालागि निरक्षर शब्दले हल्का भए पनि सहयोग गरेकै छ मलाई ।

 फेरि म नेपाली साहित्यको बिद्यार्थी । पढ्नु मेरो काम । म जति नया कुरा पढ्दै सिक्दै जान्छु उति आफूलाई नजान्ने , निरक्षर भएको जस्तो लाग्छ ।हिजो त्यो किताब नपढ्दा सब थोक थाहा छ भन्ने लाग्थ्यो आज जसै त्यो किताब पढेँ लाग्यो मैले त कै पो बुझेँको रैनछु । कुरा त यसो पो रै छ त ।
हिजो यो बिश्व अथाह ज्ञानको सागर  हो र मैले पाएको शिक्षा पाएको ज्ञान त्यो सागरको एक चम्ची मात्र हो भन्ने लाग्थ्यो । आज त्यो त एक चम्ची भन्दा पनि थोरै पो रैछ त भन्ने लाग्छ।
भनेपछि भईनँ त म निरक्षर ?

निरक्षर छु तर साक्षर बन्ने प्रयत्न जीन्दगी भर जारी छ मेरो ।
हिड्दा हिड्दै कत्तै बाटोमा ,घरमा , बरतितर परतिर, facebookमा या कहिँ कत्तै
-तैले
- तपैले
-तिमिले
-हजुरले भेट्नु भो भने निर्धक्क "ओई निरक्षर" भनेर बोलाए हुन्छ मलाई ।
 खुसी लाग्नेछ मलाई त्यो सम्बोधन ।जति पटक म त्यो संबोधन पाउनेछु त्यतिपटक ममा भएको अहङ्कार , मान्छेमा हुने अहङ्कार  कै न कै मात्रामा अलिकति घट्ने नै छ ।

तपस्वी रिषिमुनि तेसैका लागि त कत्रो तपस्या गर्थे आफुमा हुने अहङ्कार घमण्ड त्याग्न ।
भनेपछि राम्रै भएछ निरक्षर नाम राखेको ।मिल्ने भए नागरिकतामा पनि म यहि नाम राख्ने थिएँ ।

आखिर श्री क्रिष्ण रहेछन् एक भनेझै निश्कर्ष  केबल तीन लाईन छ -

सरस्वती लक्ष्मी खलो बढारे ,धनपति मागे भिख ।
अजम्बरी त मरिगयो भने मेरो नाम निरक्षर नै ठिक ॥

'अरे दोस्त  नाममे क्या लगा रखा है ?'