हामी अध्यारोमा बाचिरहेछौ

         हामी अध्याँरो युगमा बाँचिरहेका छौ 

सामान्यतया भन्दा हामी सुचनाको युगमा बाचिरहेका छौं भनेर भन्छौं। आजको युग भनेको सुचनाको युग हो। त्यसैले आज कोहि कसैलाई ठग्न झुक्याउन गाह्रो छ भन्ने मानसिकता छ -हाम्रो। सुचना सङ्गको पहुँचले हाम्रो ज्ञानको दायरा फराकिलो भएको महसुस गरिरहेका छौं -हामी। 
तर तपाईंलाई यो कुरा बताइदिऊँ कि - आज हामी जेजती भ्रममा बाँचिरहेका छौँ, यति त इतिहासमा कुनै पनि कालखण्डमा बाचेका थिएनौं। अर्थात् हामी इतिहासकै सबैभन्दा अन्धकार र भ्रमको युगमा बाचिरहेका छौँ।  तपाईं भन्नू होला कसरी ? आउनुस त्यसका सम्बन्धमा बहस गरौं। 

आजको दिनमा कुनै पनि ब्याक्ति (सस्था, कम्पनी लगायत) को प्रसिद्धि, ख्याति, उसको धन्सम्पती, उसको शक्ति; उसको हैसियत जस्ता बिसेस्श्ता नाप्ने आधार के हो ?

माथि उल्लेखित प्रश्नको जवाफ पत्ता लगाउने आधारहरू हुन् :

# Tweeter, facebook, youtube लगायतका सामाजिक सन्जालमा सम्बन्धित ब्याक्ती संस्था कम्पनी को 'फलोवर्स' र 'भिउज' केकती छन् ?

# google मा कसलाई बढी 'सर्च' गरिएको छ ?

# Forbes जस्ता magazines ले बेला बेलामा निकाल्ने रीपोर्ट (जस्तै: संसारकै धनी हरुको लिस्ट, संसारकै सफल ब्यक्तिको लिस्ट) मा सम्बन्धित ब्याक्ती, संस्था, कम्पनी वा देशको स्थान कहाँ छ ? कतिमा छ ? 

# Amesty internnational जस्ता समुहले निकाल्ने बार्सिक प्रतिवेदनमा सम्बन्धित ब्याक्ती, संस्था, कम्पनी वा देशको स्थान कहाँ कति छ ? 

# Oscar Award, grammy award, Nobel prize जस्ता पुरस्कार सम्बन्धित ब्याक्ती, संस्था, कम्पनी वा देशले केकती पाएको छ ? कतिपल्ट पाएको छ ? 

# miss world, miss universe को भयो ? कहाँको भयो ?

 यिनै हुन् प्रमुख आधार; आधुनिक युगमा को ब्याक्ती शक्तिशाली छ ? को विद्वान छ ? को प्रख्यात छ ?  को धनी छ ? भनी थाहा पाउने 'मीटर'। 

तर माथी उल्लेखित मीटरहरु भन्दा माथी पनि कोहि छ, जसले यी मिटरलाई आफु अनुकुल प्रयोग गर्न सक्छ/गरिरहेका छन् ? ती को हुन् त ? 

कुरो 'क्लियर' छ- Youtube, Facebook, google जस्ता कम्पनिका मालिक; Forbs पत्रीका निकाल्ने समूह, Amesty internnational को समुह, Oscar Award, grammy award, Nobel prize जस्ता पुरस्कार बाड्ने समुह, miss-world miss- universe जस्ता 'टाइटल' दिने ठेक्का लिएर बसेका समुहहरु। यीनै हुन् बिस्वका ठेकेदारहरु जसले यो बिश्वमा को कती धनी छ ? को कती प्रख्यात छ ? कुन देश कति खुसी/दुखी छ ? कुन कुन देश/ब्याक्ति भ्रस्टाचारी छ ? कहाँ मानवअधिकारको हनन भैरहेछ ? जस्ता सयौं शीर्षकमा मान्छे या देशहरूको स्थान तोकिदिन्छन। त्यसरी तोकिदिने सबै समुहका सदश्यअमेरिकन र युरोपियनहरु नै हुन्। 

 अमेरिकन र युरोपियनहरु संसारमै "पैसाका लागी जे पनी गर्ने" समुहमा पर्छन्। धार्मिक मामिलामा उनिहरु जत्ती कट्टर अरु देखिदैनन्। हुन त संसारमा सबभन्दा कट्टर भनेर मुस्लिमलाई भन्ने गरिन्छ, तर तिनीहरुको कट्टरता आफुमै मात्रै सिमित छ। उनिहरु आफू कट्टर होलान् तर अरुको धर्ममा हात हाल्दैनन्। हो, इतिहासमा राज्य बिस्तार गर्दै जादा मुस्लिम राजाहरुले भारतको कयौं भुभाग कब्जा गरेको देखिन्छ। तर त्यसको प्रथमतः लक्ष्य राज्य बिस्तार थ्यो। धर्म हैन। आजको स्थितिमा हेर्दा अमेरिकन र युरोपियनहरु धर्मको साम्राज्य फैलाउन दिनरात लागी परेका छन्। आफ्नो देशलाई सधै एक नम्बरको धनी रास्ट्र बनाउनु, आफ्ना बहुराष्ट्रिय कम्पनीलाई के कसरी हुन्छ अधिकतम मुनाफामा लैजानु र आफ्नो धर्म संसार भर फैलाउनु यी तीन मुख्य लक्ष्य नै पश्चिमाहरुको लक्ष्य हो।

 अब तपाईं आफै अनुमान लगाउन सक्नु हुन्छ, जसले यस्तो उदेश्य लिएर हिडेको छ- उसले माथी उल्लेखित मीटरहरुलाई आफ्नो रणनीति अनुसार प्रयोग नगर्ला ? माथी उल्लेख गरिएका मीटरहरुको सहायताबाट उनिहरुको रणनीति सफल पार्न अझ सहज र छिटो छरितो हुन्छ। तसर्थ "उनिहरु स्वयंकै हातमा भएको हतियार (माथिका मिटर) उनिहरुको हितमा प्रयोग गर्दैनन्" भनेर यदि कोहि कसैले बिश्वास गर्छ भने; कि ऊ विश्व रणनीति/राजनीति बुझ्ने क्षमता राख्दैन, कि ऊ उनीहरुको रणनीतिको सिकार भैसकेको 'मनुवा' हुनुपर्छ।

पश्चिमाहरुको रणनीतिमा जोजसले सघाउँछन्, हो उनिहरुलाई पश्चिमाहरुले खुब 'भाउ' दिन्छन्। कुनै काम अह्राए अनुसार गरिदिएपछी 'एजेन्ट'लाई दिइने 'कमिसन' जस्तै।

जस्तैः केही उदाहरण हेरौं-

- सन् २०१५ मा नेपालका नेपालका अर्थमन्त्री रामशरण महतलाई एसिया प्रशान्त क्षेत्र तथा विश्व दुबै तर्फबाट उत्कृष्ट अर्थमन्त्री बनाइयो। उक्त उपाधी उनलाई बेलायती पत्रीका 'The Banker' ले दिएको हो। बाहिर दुनियाँलाई चै "भूकम्प लगत्तैको उद्धार र त्यसपछि अन्तराष्ट्रिय सहायता ल्याउन महतले गरेको योगदानका निम्ति" भनिएको छ। तर वास्तविकता त्यस्तो हैन। खासमा उनले "नेपालमा निजीकरणलाई प्रवर्द्धन गरेका हुनाले"  त्यो 'ग्रान्ड' दिइएको हो। नेपाली अर्थतन्त्रमा उनको भुमिकालाई हेर्ने हो भने एउटै 'प्लस पोइन्ट' भेटिदैन जसका लागि उनलाई सम्मान गरिनु परोस्।

- त्यसै गरि तिब्बती धर्म गुरु दलाई लामालाई नोबल शान्ति पुरस्कार दिनुमा पनि पस्चिमा रणनीति घुसेको छ। चिनबाट बिस्थापित यी लामालाई नोबल पुरस्कार दिएर यिनको हाइट बढाउने र तिब्बती मुद्दालाई अन्तरास्ट्रियक्रण गरि चिनलाई टुक्र्याउने योजना पस्चिमाहरुको प्रस्टै देखिन्छ। स्मरण रहोस् कि आजसम्म दलाई लामा बाहेक कुनैपनी धर्म गुरुलाई नोबल पुरस्कार दिइएको छैन।

- त्यसैगरी रबिन्द्र नाथ ठाकुरलाई नोबल पुरस्कार दिइनुमा पनि पस्चिमाहरुको स्वार्थ थियो। रबिन्द्र नाथको कृतित्व आफ्ना ठाँउ छ तर उनले त्यत्तिबेला भारतमा बेलायतिहरुको शासन भैरहदा पनि तत्कालीन  शासककै गुणगान गाएका थिए। त्यसैको 'ग्राण्ट' स्वरुप उनलाई नोबेल पुरस्कार  दिइएको थियो।

- पछिल्ला बर्षहरुमा miss world र miss univer जस्ता सुन्दरी प्रतियोगितामा भारतिय सङ्सङै अफ्रिकन महिलाहरूलाई बढी जिताइदै आइएको छ। त्य्सको प्रमुख कारण भनेको- बहुराष्ट्रिय कम्पनिका शृङागरिक प्रोडक्टहरु भारत लगायत अफ़्रिकि मुलुकमा बेच्न त्यस्ता महिलालाई प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने हो। यही मान्यतालाई टेकेर उनीहरुले एकपछि अर्को गर्दै ब्युटी पेजेन्ट भारतिय र अफृकनहरुलाई दिलाउदै गएका छन् ।

- एक बर्ष अघि मदर टेरेसालाई 'मरणोउपरान्त सन्त' घोशित गरियो। त्यो घोषणा गर्ने ब्याक्ती भ्याटिकन सिटिका पोप थिए। बाहिर भन्दा "टेरेसाले त्यतिबेला गरिबलाई सेवा गरेवापत त्यो उपाधी उनलाई दिइएको हो" भनिए पनि भित्री कुरो  अर्कै छ। मदर टेरेसाले त्यसबेलाको भारतमा कृस्चियानिटी फैलाउन ठूलो भुमिका खेलिन्। कृस्क्जियानिटी फैलाउनकै लागि दिन दुखी गरिबलाई आफ्नो आश्रममा ल्याउने र उनिहरुलाई सहयोग गरेजसो गर्दै बाइबल थमाउने। उनले यसै गरि त्यो बेला लाखौं भारतियलाई क्रिश्चियन बनाइन्। उनको त्यो (कु)कर्म को श्रेय स्वरुप उनी मरेको यत्रो बर्षपछि भएनी 'ग्रान्ट' दिइएको हो।

- त्यसै गरि पाकिस्तानककी किशोरी मलाला लाई २०१४ को शान्ति तर्फको नोबल पुरस्कार दिइयो। नोबल शान्ति पुरस्कार पाउनेहरुमा मलाला सबसे कम उमेरकी महिला हुन्। उनलाई त्यो पुरस्कार दिइनुमा पनि पस्चिमी रणनीति घुसेको छ। त्यसरी पुरस्कार दिदा दुनियाँलाई शंका नहोस् भनेरै कैलाश सत्यार्थि सङगै पुरस्कार दिइएको थियो। खासमा मलाला त नाटककी एक पात्र मात्रै हुन्/बनाइन्। 

 तालिबानीहरुबाट बच्दै भाग्दा मलालाको टाउकोमा गोली लागेको समाचार बाहिर आएका थिए। तर बास्तवमा कुरा के भने उनलाई न तालिबानीले आक्रमण गरेका थिए, न त उनको टाउकोमा गोलि नै लागेको थियो। अमेरिकन शैनिकहरुकै एउटा 'ड्रामा' थ्यो त्यो। पाकिस्तानमा बाच्न कति गाह्रो छ ? र मान्छे कति असुरक्षित छन् भनेर दुनियाँको आखामा भ्रम छर्न त्यो नाट्क अमेरिकाले रचिएको थियो। त्यती गरेपछि अमेरिकालाई पाकिस्तान माथी आतंकबाद सम्बन्धी दबाब दिन थप सहज भयो। अहिले मलाला परिवार बेलायतको Birmingham मा बस्छन्।

- पछिल्ला बर्षहरुमा नेपालका थुप्रै सस्थाले लगातार CNN HERO को उपाधी पाइर्हेका छन्। र आगामी आठ दस बर्षसम्मै पाइरहनेछन। यसका पछाडिको रणनीति सामान्य मानिसले बुझ्दैन/ बुझेको छैन। यसको पछाडीको पस्चिमाहरुको रणनीति भनेको- दुनियाँको नजरमा "नेपाल कति अस्तब्यस्त छ ? कति अव्यवस्थित छ ? कति अन्यायपुर्ण मुलुक छ ?" भनेर भ्रम छर्नु हो। 

अब प्रश्न उठ्न सक्छ - यस्तो गर्दा पस्चिमाहरुलाई के फाइदा छ ? हो, तत्काल  केहि फाइदा छैन उनिहरुलाई। तर यस्तै यस्तै पुरस्कार नेपालले पाइरहदा दुनियाँका अघि त्यो पुरस्कार पाउने ब्याक्ती वा सस्थाको इज्जत बढेपनी नेपालको छवि भने बिगृन्छ। यस्ता यस्ता पुरस्कारहरुको ओइरो लाग्नुले अमेरिकालाई कालान्तरमा (सायद आठ दस बर्षपछि) नेपालमा अनावश्यक हस्तक्षेप गर्न/हमला गर्न र मानव अधिकार् को संरक्षणको नाममा UN सेना पठाउन 'लेजिटिमेसी' तैयार हुन्छ। बिश्वको आखा अघि "नेपाल अस्त ब्यस्त छ है" भन्ने  'जनमत' तैयार पार्ने काम  यस्ता पुरस्कारले गर्छ। 

- सम्भावना: 
नेपालमा पनि अन्तरिम संविधान २०६३ बनाउदा मस्यौदामा हुँदै नभएको "धर्मनिरपेक्ष" भन्ने शब्दलाई संविधान पारित हुने क्षणमा घुसाउन तत्कालिन गृहमन्त्री र सभामुखले निक्कै बुद्धि लगाए। र सफल पनि भए। अब आउदो कुनै पनि बर्ष नोबल पुरस्कार नै त हैन तर सानोतिनो ठिक्ठिक्कैको पुरस्कार दिएर ती मनुवाहरुलाई ग्रान्ट दिइने सम्भावना छ। 

हामी धेरैलाई(सबैलाई नै भनौ) भ्रम छ कि सुचनाको युगमा छौँ, जस्तोसुकै सुचना एकै क्षणमा प्राप्त गर्न सक्छौं। तर यथार्थ के हो भने माथी उल्लेखित मीटर चलाउनेहरुले खटाइ खटाइ जेजति सुचना दिन्छन्, बस् त्यत्ती मात्रै सुचना हामी पाउछौ। यो सत्यलाई ब्याक्तिले बेलैमा मनन गर्‍यो भने बिश्व राजनिती बुझ्न उसलाई त्यसपछि सहज हुन्छ। google ले जतिजती सुचना हाम्लाई दिन उचित ठान्छ, बस् हाम्ले त्यति सुचना पाउने हो। google भन्दा पनि माथी ४/५ जना छन् जसले यसै गरि दुनियाँलाई आफ्नो इशारामा चलाइरहेका छन्। facebook देखि लिएर youtube लगायत सारा चिज उनिहरुकै इशारामा चलाउन सम्भव छ र चल्छ। 

तपाईं अनुमान लगाउन सक्नु हुन्छ- facebook, youtube का मालिकहरुले कुनै पनि ब्याक्तिलाई चुट्किमा विश्व प्रसिद्ध बनाइदिन सक्छन्। ती  मालिकहरु व्यापारी हुन्। तसर्थ उनिहरुसङ्ग 'बिज्नेस माइन्ड' हुन्छ। आफुलाई राम्रो रकम प्राप्त हुन्छ भने उनिहरुले कुनै पनि TV presenter, singer, actor/actress, ब्याक्ती वा कुनै कम्पनिको कुनै प्रोडक्टलाई 'नम्बर वान' बनाउन सक्छन्। आज जोजो बिश्व प्रसिद्ध भएका छन्, जरुरी छैन कि ती सब आफ्नै बलबुताले भएका हुन्। यी मालिकहरुको निगाह, आशिर्वाद वा बिज्नेस माइन्डको एक रणनीति पनि हुन सक्छ। भएकै त्यही छ। 

तसर्थ 'सुचना नपाउनु' भन्दा 'गलत सुचना पाउनु'ले मानिसलाई बेबकुफ बनाइरहेको हुन्छ। सुचना नपाएको ब्याक्तिमा कमसेकम "म कै जान्दिनँ" भन्ने यथार्थ बोध हुन्छ। त्यसैले ऊ सम्हालिएर हिंड्छ, सम्हालिएर जिन्दगी चलाउछ। तर गलत सुचना पाएको ब्याक्तिमा "मैले सुचना पाएको छु" भन्ने घमण्ड हुन्छ। मैले जानेको कुरा नै अन्तिम सत्य हो भन्ने ठानेर ऊ अघि बड्छ। 

सुचना नपाएको ब्याक्तिलाई माथी उल्लेखित मालिकहरु आफू अनुकुल चलाउन सक्दैनन् किनकी त्यस्ता अनपढहरु आफ्नै धुनमा हुन्छन्। तर "सुचना पाएको छु" भन्नेहरूलाई माथी उल्लेखित मालिकहरुले खटाइ खटाइ उनिहरुको रणनीति अनुसार तौलेर जोखेर सुचना दिएको कुरो थाहा हुँदैन। तसर्थ माथिबाट जेजस्तो सुचना प्राप्त हुन्छ, त्यसै अनुसार चल्छ- आजको विद्वान मनुवा। झन आजका 'बडा' हरु त BBC, CNN, NewYork Times, washinton post, google ले "जे भन्यो त्यही नै अन्तिम सत्य हो" भन्दै झन झन् अन्ध युगमा होमिदै छन्। हामी आज जसलाई "ज्ञानको महासागर" भनिरहेछौ त्यो "महासागर"लाई पनि कन्ट्रोल गर्ने मालिकहरु छन् भन्ने कुरो कहिल्यै नभुलौ। यसरी हेर्दा हामीले पाएका ज्ञान केकती 'वास्तबमै सत्य' छन् ? र केकती 'नक्कली सत्य' छन् ? सोच्नै पर्नेहुन्छ। 

निरक्षर निरौला

२०७४/०१/२२